بینایی سنجی

معرفی رشته بینایی سنجی

هدف و ماهیت
دریچه ای است کوچک که در آن کره ای سه لایه به قطر حدود ۵/۲ سانتی متر قرار دارد. کره ای که با همه کوچکی می تواند دنیایی به وسعت بیکران را مشاهده کند و عامل اصلی مهمترین حس انسان یعنی حس بینایی باشد. حسی که به ما فرصت می دهد روزانه هزاران چیز را بدون دشواری شناسایی کنیم حتی اگر تصویر هر یک از آنها فقط در مدت کوتاهی یعنی کسری از ثانیه در برابر چشمان ما قرار گیرد.
علم بینایی‌سنجی با دو شاخه اصلی چشم پزشکی و بینایی سنجی (اپتومتری) وظیفه حفظ و نگهداری سلامت و بهداشت این حس ظریف و مهم را بر عهده دارد. ما در اینجا شاخه ناشناخته‌تر این علم یعنی علم بینایی سنجی را که در رشته دانشگاهی بینایی‌سنجی تدریس می‌شود، معرفی می‌کنیم.
بینایی سنجی ، علم مراقبت‌های بینایی است و کارشناسان این رشته به عنوان مراقبین اولیه بهداشت چشم ، مسؤولیت حفظ و سلامت بینایی را بر عهده دارند.
سازمان بهداشت جهانی علم بینایی‌سنجی را مراقبت اولیه از بینایی می‌داند . به این معنا که یک بیمار چشم در آغاز باید توسط یک بینایی‌سنج (اپتومتریست) معاینه شود تا اگر دچار عیوب انکساری، اختلالات دید و دو چشمی، انحرافات عضلانی آشکار و غیر آشکار ، تنبلی چشم، فیکساسیون‌های غیر مرکزی و مواردی از این قبیل بود توسط متخصص بینایی‌سنجی معاینه گردد و در غیر این صورت به پزشک متخصص ارجاع داده شود.
تشخیص و تصحیح عیوب انکساری (نزدیک‌بینی، دوربینی و آستیگماتیسم) با تجویز عدسی‌های مناسب مانند عدسی‌های عینک یا لنزهای تماسی، تشخیص و تصحیح اختلالات دید دو چشمی و تنبلی چشم، تعیین بهداشت عمومی چشم و بهداشت بینایی در محیط های کار و تحصیل و دادن آموزش لازم در این زمینه بر عهده بینایی‌سنج است، یعنی یک بینایی سنج باید بر روی محیط های کار از نظر مقدار روشنایی و حفاظت بینایی، کار کارشناسی کند. همچنین تهیه و تجویز وسایل کمک بینایی مانند اکولرهای ساده، مرکب، سیستم‌های تلسکوپیک و تلویزیون‌های مداربسته برای نیمه‌بینایان و اندازه‌گیری میدان بینایی در تخصص فارغ‌التحصیلان این رشته می‌باشد.
از سوی دیگر وقتی یک بیمار به بینایی‌سنج مراجعه می‌کند متخصص این رشته پس از گرفتن تاریخچه سلامت چشم و معاینه دقیق برای تعیین اشکال های اصلی، در صورت نیاز بیمار را به متخصص مربوط اعم از چشم‌پزشک ، متخصص گوش و حلق و بینی ، متخصص داخلی یا متخصص مغز و اعصاب ارجاع می‌دهد.
برای مثال اگر بیماری پس از مطالعه در ناحیه پیشانی احساس خستگی می‌کند و دچار سردرد می‌شود اما از نظر بینایی سلامت کامل دارد، بینایی‌سنج در مرحله اول او را نزد متخصص گوش و حلق و بینی می‌فرستد و در صورتی که در این زمینه مشکل نداشته باشد نزد متخصص داخلی و سپس متخصص مغز و اعصاب خواهد فرستاد . یا اگر بیماری از تاری دید شکایت داشت و پس از معاینه مشخص شد که در ته چشم مشکل دارد، این بیمار به متخصص چشم در زمینه شبکیه ارجاع داده شده و اگر دچار افتادگی پلک بود نزد متخصص چشم در زمینه پلک فرستاده می‌شود.
در مورد تفاوت کار بینایی‌سنج با چشم‌پزشک باید گفت :
علم بینایی درختی تنومند و بزرگ است که دارای دو شاخه اصلی چشم‌پزشکی و بینایی‌سنجی می‌باشد و البته هر یک از این دو شاخه به شاخه‌های فرعی‌تری تقسیم می‌شوند. مثلا رشته چشم پزشکی در دوره فوق‌تخصص دارای شاخه‌های تخصصی‌تر از قبیل تخصص در زمینه جراحی پلک، فشار چشم و شبکیه می‌باشد.
بینایی‌سنجی نیز در دوره فوق لیسانس و دکترا دارای گرایش های تخصصی مانند ناهنجاری های دید دو چشمی و تمرینات اپتومتریک، وسایل کمک‌بینایی (کمک به بیماران کم‌بینا) و تجویز لنزهای نامرئی است. یعنی یک متخصص بینایی‌سنج در این زمینه‌ها، اطلاعات تخصصی‌تر و بیشتری نسبت به یک چشم‌پزشک دارد.
برای مثال مهمترین تخصص یک بینایی‌سنج در مقطع کارشناسی، تشخیص عیوب انکساری و تصحیح آن با عینک یا لنزهای نامرئی است. چون حدود ۱۰۰ واحد از دروس دانشگاهی یک دانشجوی کارشناسی بینایی‌سنجی در این زمینه است و طی این ۱۰۰واحد تجربه و دانش لازم را به دست می‌آورد.
دو رشته چشم‌پزشکی و بینایی‌سنجی در کنار هم قرار دارند. این دو رشته در بعضی از مواقع با یکدیگر مرتبط و در بعضی از مواقع از هم مجزا هستند. مثلا تعیین نمره عینک یا تصحیح اختلالات دید در تخصص اپتومتریست است و چشم‌پزشکان در زمینه درمان بیمارهای چشم بخصوص جراحی متبحر هستند.
توانایی‌های مورد نیاز و قابل توصیه
دستگاه بینایی‌ بدون وجود نور، کارایی ندارد . به همین دلیل یک بینایی‌سنج باید از نور و ویژگی‌های آن اطلاع داشته باشد. اطلاعاتی که به یاری علم فیزیک می‌توان به آن دست یافت.
یک بینایی‌سنج باید به درس فیزیک مسلط بوده و بخصوص به فیزیک نور علاقه‌مند باشد همچنین در طول دبیرستان درس های ریاضی و زیست‌شناسی را بخوبی فرا گرفته باشد. از نظر جسمانی نیز لازم است که از چشم‌ها و دست هایی سالم برخوردار باشد. در ضمن این رشته صبر و حوصله زیاد می‌خواهد چرا که تعیین نمره عینک یکی از سخت ترین کارها در علوم بینایی است و نیاز به صبر و حوصله زیاد دارد و نحوه کار نیز برای سنین مختلف متفاوت می‌باشد. یعنی تعیین نمره عینک برای کودک با یک فرد مسن فرق می‌کند . برای همین بسیاری از چشم‌پزشکان ترجیح می‌دهند که در این زمینه فعالیت نکنند.
دانشجوی این رشته باید در طی تحصیل اطلاعات عمومی خوبی در زمینه پزشکی کسب کند چون وقتی بیمار به بینایی‌سنج مراجعه می‌کند از مشکل خود اطلاع دقیقی ندارد، برای مثال فقط از سردرد یا تاری دید شکایت می‌کند و این وظیفه بینایی‌سنج است که تشخیص دهد آیا این مشکل به چشم بیمار باز می‌گردد یا این بیمار مشکلات دیگری دارد که در این صورت باید او را به پزشک متخصص مربوط ارجاع دهد.
دانشجوی این رشته اگر بخواهد متخصص خوبی بشود و کار خوبی ارائه بدهد باید روابط عمومی خوبی داشته باشد تا بتواند اعتماد بیمار را جلب کند و به یاری بیمار در جهت مداوا قدم بردارد.
وضعیت ادامه تحصیل در خارج از کشور
در حال حاضر دوره‌های کارشناسی ارشد و دکترای تخصصی بینایی‌سنجی در کشورهایی همچون انگلستان ، آمریکا ، کانادا و استرالیا ارائه می‌شود و فارغ‌التحصیلان آنها بیشتر به جنبه‌های نظری و تحقیقاتی در زمینه‌های مختلف علوم بینایی می‌پردازند. در مقطع دکترای تخصصی ، دانشجو ضمن بالا بردن مراتب علمی خود ، در یک زمینه تخصصی‌تر قدرت و توان خود را برای انجام کارهای تحقیقاتی ، توسعه مرزهای دانش و رفع معضلات علمی از طریق پژوهش ارتقا می‌بخشد.
آینده شغلی و بازار کار
آیا می‌دانید که در انگلیس تعداد بینایی‌سنج‌ها ۵ برابر چشم‌پزشکان است؟چرا؟
آیا انگلیس نمی‌تواند چشم پزشک تربیت کند یا اینکه جامعه به بینایی‌سنج بیش از چشم‌پزشک نیاز دارد؟
مردم اگر قابلیت‌های یک بینایی‌سنج را بدانند، متوجه می‌شوند که در بسیاری از مواقع به جای مراجعه به چشم‌پزشک باید به بینایی‌سنج مراجعه کنند. چون بیشتر مردم برای عیوب انکساری، تنبلی یا انحرافات چشم به چشم‌پزشک مراجعه می‌کنند و تمامی این موارد در حیطه کار یک بینایی‌سنج است مثلا برای درمان انحرافات چشم ۵ روش وجود دارد که ۴ روش در حیطه کار اپتومتریست و یک روش در حیطه کار چشم‌پزشک است و یا چشم‌پزشکان تنها ۲ یا ۳ واحد درسی در زمینه تعیین نمره عینک می‌خوانند در حالی که یک اپتومتریست حدود ۱۰۰ واحد در این زمینه مطالعه می‌کند.
در حال حاضر یک بینایی‌سنج موقعیت کاری خوبی دارد و حدود ۸۰% فارغ‌التحصیلان جذب بازار کار می‌شوند، چون علاوه بر این که می‌توانند به طور مستقل مطب باز کنند و در زمینه ارائه عینک‌های مربوط به عیوب انکساری به طور علمی و دانشگاهی تخصص دیده‌اند. در ضمن یک بینایی‌سنج می‌تواند به عنوان مشاور در مورد بهداشت چشم و مشکلات بینایی در محیط‌های آموزشی، خدماتی و صنایع با سازمان های دولتی و صنایع همکاری کند یا مسؤول سنجش بینایی جهت امور استخدامی و نظامی و اخذ گواهی‌نامه رانندگی و خلبانی باشد یا در اورژانس برای انجام کمک‌های اولیه چشمی تا رسیدن بیمار به مراکز ذی‌ربط فعالیت کند.
از سوی دیگر یک بینایی‌سنج علاوه بر درمان می‌تواند در زمینه پیشگیری نیز فعالیت نماید مثل طراحی طرح پیشگیری از تنبلی چشم که هر ساله با همکاری سازمان آموزش و پرورش استثنایی و سازمان بهزیستی برگزار می‌شود. در این طرح فارغ‌التحصیلان این رشته حضوری فعال دارند و با شناسایی سریع و به موقع بیماران و انجام توانبخشی مورد نیاز و با استفاده از تکنیک‌های مناسب از این نابه‌هنجاری جلوگیری می‌کنند.
وضعیت نیاز کشور به این رشته در حال حاضر
در حال حاضر در کشور ما افراد زیادی از مشکلات بینایی‌رنج می‌برند. این نکته ضرورت و اهمیت بینائی‌سنجی را بیش از پیش نمایان می‌سازد. اگرچه در سال های اخیر گام های مهمی در جهت پیشگیری از مشکلات ناشی از ضعف دید در سنین کودکی انجام گرفته است. اما این اقدامات بطور کامل بسنده نیست و راهکارهای اساسی‌تری مورد نیاز است .
نظر به لزوم گسترش خدمات بینایی‌سنجی در سطح کشور و موارد مورد نیاز زیر، ضرورت و اهمیت این دوره در جامعه مشخص می‌گردد:
– نیاز به خدمات درمانی و تحقیقاتی به منظور شناسائی و حل مسائل مربوط به بینایی‌سنجی و ارائه و اجرای طرح های عملی در این زمینه.
– نیاز به بینایی‌سنج در مراکز بهداشتی و درمانی و آموزشی .
– تکمیل گروه پزشکی در ارائه خدمات گسترده بینایی‌سنجی .
– تامین نیروهای خدماتی بینایی‌سنجی با توجه به نیاز خدمات بینایی در مراکز آموزشی ، صنعتی .